Baedekers reisgidsenInleiding en motieven Het is zeker een sensationeel gevoel om - vaak na een lange zoektocht - weer zo’n mooie Baedeker in je hand te houden. Er - belangrijk gezien de vaak respectabele leeftijd - voorzichtig in de bladeren, over steden en landstreken, die je ook zelf kent, te lezen. De schitterend getekende kaarten en plattegronden uit te vouwen en te kijken hoe omvang en aanzien hiervan in de loop der jaren zijn veranderd. De Baedekers werd in de jaren tot de Tweede Wereldoorlog zo populair dat de naam zo ongeveer synoniem werd voor het woord reisgids. ‘Heb je je Baedeker al ingepakt?’ De populariteit van de Baedekers kreeg een flinke knauw toen de uitgeverij zich schaamteloos voor nazi-propaganda liet gebruiken. De gids Baedekers Autoführer Deutschland uit 1939 doet minder aan het beschrijven van belangrijk cultureel erfgoed dan aan de verheerlijking van Hitlers Autobahnen. Het bontst maakte de gids Das Generalgouvernement van 1943 het. Op instigatie van Generalgouverneur Reichsminister Dr. Hans Frank, die tijdens het proces van Neurenberg terecht ter dood werd veroordeeld verscheen de gids over een gebied, waarin de Joden meedogenloos werden vermoord. Warschau, dat in die tijd het grootste Joodse ghetto herbergde, waarin onbeschrijflijk werd geleden door zijn bewoners, wordt slechts als een stad met veel bezienswaardigheden beschreven. De bombardementen op Leipzig en de deling van Duitsland leken Baedeker de genadeklap te geven, maar dat bleek een verkeerde veronderstelling. Met de opkomst van het geautomobiliseerde massatoerisme bloeide Baedeker op en ook nu brengt men nog veel gidsen op de markt. Verzamelen wil altijd zeggen: keuzes maken. Gebeurt dat niet dan beweeg je je vaak op een onoverzichtelijk en veel te breed veld. Mijn eigen keuze is: Verzamelen van Baedekers van landen, die ik zelf heb bezocht en die ouder zijn dan 100 jaar. Daarin ben ik niet Roomser dan de Paus. Ook de twee eerder genoemde Duitse gidsen bezit ik, evenals Baedekers Conversationsbuch uit het eind van de 19e eeuw met heerlijke zinnen als: Postilioin, mind you go slowly when the road is bad, and when you make a turn; we do not wish either to be jolted or overturned en dat dan ook in het Duits, Frans en Italiaans. En kon ik het niet laten de gids over Egypte te kopen, al ben ik er nooit geweest. Bij dat alles richt ik me in de eerste plaats op Duitse uitgaven, maar koop ook Engelse en Franse. Achtergronden Onmisbaar voor de verzamelaar van deze reisgidsen is de publicatie Alex Hinrichsen, Baedeker’s Reisehandbücher 1832-1944. Bibliographie der deutschen, französischen und englischen Ausgaben. (Ursula Hinrichsen, Holzminden 1981)
Voor degenen, die meer achtergrondinformatie willen, zijn de volgende boeken aan te raden: Baedeker, Ein Name wird zur Weltmarke. Verlag Karl Baedeker, Ostfildern, 1999. Een geschiedenis van de uitgeverij. Susanne Müller, Die Welt des Baedeker: Eine Medienkulturgeschichte des Reiseführers 1830-1945. Campus Verlag, 2012. Een - niet overal even toegankelijke, maar zeer boeiende - wetenschappelijke studie over reisgidsen en met name dus de Baedekers. Waar zijn de Baedekers te vinden? De romantische tijden van 40 jaar geleden zijn (helaas) voorbij. De tijd van het antiquariaten aflopen om te kijken of er nog een aardige (betaalbare) Baedeker in de kast stond. Om dan vaak met een blij gevoel met de gekochte schat naar buiten te lopen. Ook hier heeft uiteraard het internet het voortouw genomen. Twee fantastische site's zijn www.zvab.de en www.vialibri.net waar de zoekterm Baedeker vele honderden exemplaren oplevert. Daardoor wordt een vergelijking mogelijk tussen de verschillende aanbieders. Omdat de antiquaren, die onder de vlag van de zvab (Zentrales Verzeichnis antiquarischer Bücher) hun waren willen aanbieden aan strenge regels gebonden zijn, zijn zij verplicht om een precieze beschrijving van de kwaliteit van hun boeken te geven. Belangrijk kan daarbij zijn of een oude Baedeker ‘kollationiert’ is, wat wil zeggen dat zorgvuldig is nagegaan of alle kaarten en afbeeldingen nog aanwezig zijn. Een mooie andere Fundgrube is hier ook eBay, waarbij vaak op Baedekers kan worden geboden. Ook daar is vaak een beschrijving van de kwaliteit te vinden, al is die dan niet zo zorgvuldig als bij www.zvab.de Het is handig om voor het bieden bij eBay zorgvuldig na te kijken op zvab.de wat de gevraagde prijzen zijn. Mooie en betrouwbare antiquariaten voor Baedekers zijn onder andere Unterwegs in Berlijn en het Engelse Shapero (wel wat aan de prijzige kant.) Bij het bestellen in het buitenland moet er overigens wel rekening mee worden gehouden dat er soms een hoge prijs voor portokosten wordt gerekend (met name als een boek bijvoorbeeld uit de USA moet komen). Soms heeft ook Marktplaats wel eens iets te bieden op dit gebied. En verder blijven er dan natuurlijk ook de mooie grote, maar ook de kleine stoffige antiquariaten. De rommelmarkten, de kringloopwinkels, de boekenstalletjes et cetera, waar zo maar ook een kostbare schat voor een zacht prijsje kan worden gevonden. Baedekers verzamelen, een dure hobby? Of Baedekers verzamelen een dure hobby is, is - zoals ik ook al eerder aangaf - met name ook afhankelijk van te maken keuzes. Binnen mijn eigen gebied is er veel ‘laaghangend fruit’, dat wil zeggen dat er veel - ook kwalitatief behoorlijke - Baedekers voor lage tot redelijke prijzen te koop zijn (te beginnen bij 10 tot Mijn eigen verzameling omvat nu zo’n 50 delen (de meeste in het Duits, een aantal in het Frans en het Engels) en ik zie haar als (voorlopig) compleet als er nog zo’n 10 gezochte Baedekers bij komen. Daarna kan er dan altijd gezocht worden naar ‘gavere’ exemplaren ter vervanging of naar bijvoorbeeld Duitse uitgaven van een land of landstreek naast de al aanwezige Franse of Engelse. Kortom, het is een hobby die - uiteraard afhankelijk van de gemaakte keuzes - betaalbaar is, zeker als je tijd neemt om mooie, maar tegelijk betaalbare exemplaren te vinden. En die, omdat de Badekers reizen met de ogen van de reiziger van 100 en meer jaar geleden mogelijk maken, zeer spannende en uitdagende lectuur zijn. Arjan Krijgsman, tel: 06 5510 1742 E-mailadres |
Midden- en Westeuropa. Zo geven de Baedekers over Italië precies aan welke hotels wel of niet geschikt zijn voor vrouwelijke reizigers (alleen de duurste dus!), dat spuitbusjes tegen insecten en ander ongedierte handig zijn en dat tot iedere prijs vermeden moet worden te slapen in bedden die tegen een op het Noorden gerichte muur staan. Grappig is de tip voor reizigers die op de ezel de Vesuvius bestijgen. Die tip luidt dat er maar beter vooraf een goede fooi gegeven kan worden, omdat de eigenaar het beest anders wel eens gevaarlijk dicht langs de rand van het ravijn zou kunnen laten lopen. 
Dit totale overzicht van uitgegeven gidsen tot 1944 is antiquarisch voor een bescheiden bedrag te koop en onmisbaar voor de serieuze verzamelaar.© www.moetjekijken.nl