Het leek me een leuk idee om na ruim 35 jaar voor enkele gemeenten gewerkt te hebben, de gemeentelijke legeszegels te gaan verzamelen.  

Gezien het beperkt aantal verzamelaars van deze zegels en de relatief geringe belangstelling ten opzichte van bijvoorbeeld postzegels, is dit een filatelistisch gebied waar nog veel onbekend is.

Als verzamelaars mij dergelijke zegels en/of documenten kunnen aanbieden dan zou ik dat gaarne van hun vernemen. Ook op- en aanmerkingen ten aanzien van bijgaande informatie wordt gaarne ingewacht bij L. Knarren: e-mail: tel. 06 - 1148 7404.

De gemeentelijke legeszegels van Nederland

1. De Nederlandse gemeenten en gemeentelijke leges.
Tot 1795 kende Nederland sterk uiteenlopende vormen van lokaal bestuur. Tijdens de Bataafse Republiek (1795-1806) werden dorpen en steden gelijk gesteld in een nieuwe bestuursvorm met de naam gemeente. Pas in 1811 kregen de gemeenten de plaats in het openbaar bestuur die ze nu ook nog hebben.

In Nederland zijn er in de negentiende en vooral in de twintigste eeuw veel gemeentelijke herindelingen, annexaties en fusies doorgevoerd, waarbij het aantal gemeenten sterk is teruggelopen. Zo bedroeg het aantal gemeenten in het jaar 1900 1121 en was dit in het jaar 2000 teruggelopen tot 537. Op 1 januari 2017 bedroeg het aantal gemeenten nog slechts 388.

De inkomsten van de gemeenten bestaan o.a. uit gemeentelijke belastingen zoals leges. Leges zijn betalingen, die aan de overheid worden gedaan, in ruil voor een door de gemeente geleverde individuele dienst. Onder leges valt onder andere het verstrekken van kopieën van overheidsstukken. Een ander woord voor leges is dan ook schrijfkosten. Het is dus een belasting of vergoeding op het verstrekken van afschriften of andere administratieve handelingen.

Gemeenten heffen leges om een deel van haar taken te bekostigen. De legeskosten zijn vastgelegd in een door de gemeenteraad vastgestelde legesverordening. De legesverordening vormt de wettelijke basis om leges te heffen. Hierin zijn veelal bepalingen opgenomen over de activiteiten waarvoor de gemeente leges in rekening brengt en welke tarieven gehanteerd worden. De gemeenten kunnen deze verordeningen aanpassen indien zij dat willen. De ene keer ziet men dat een legesverordening jarenlang niet aangepast is, dan weer ziet men dat deze verordening een paar keer per jaar aangepast wordt door een gemeente.

2.    De gemeentelijke legeszegels.
Het innen van leges door gemeenten kan op verschillende manieren geschieden. Het was aan de gemeente om te bepalen welke methode men hanteert voor het heffen van leges. Een van de methoden voor het innen van de legeskosten was het aanbrengen van gemeentelijke legeszegels ter hoogte van het verschuldigde bedrag op het te verstrekken document. Het duurde echter tot in de eerste wereldoorlog voordat legeszegels op documenten zijn terug te vinden. Hierbij is op de legeszegel het verschuldigde bedrag vermeld.

De invoering van legeszegels door de gemeenten in Nederland is geleidelijk aan gebeurd. Niet alle gemeenten hebben overigens legeszegels ingevoerd in hun gemeente. De periode waarin de legeszegels gebruikt zijn, loopt van ongeveer 1915 tot omstreeks 1992. In de beginperiode tot ca. 1930 maken nog niet veel gemeenten gebruik van legeszegels voor het innen van legeskosten. Omstreeks 1930 neemt het aantal gemeenten die legeszegels gebruiken sterk toe. De periode 1930-1970 zou men kunnen omschrijven als de hoogtijdagen van de gemeentelijke legeszegels. Daarna neemt het gebruik van legeszegels door gemeenten geleidelijk af. Evenals de invoering is ook het uit gebruik nemen van de legeszegels geleidelijk aan gebeurd door de gemeenten. Na grofweg 1980 maken veel gemeenten dan ook geen gebruik meer van legeszegels vanwege de voortschrijdende technieken. Vanaf dat tijdstip werden de leges steeds meer op een andere weg geheven.

Als een gemeente overging tot het gebruik van deze zegels moest een en ander verder in praktische zin uitgewerkt worden. Dit heeft geleid tot een grote diversiteit ten aanzien van alles wat met deze zegels te maken heeft. Desalniettemin zijn er naast grote verschillen soms ook grote overeenkomsten in de productie- en de gebruiksaspecten van deze zegels bij gemeenten. Hierbij moet men bedenken dat er bij de postzegels vaak maar één drukkerij is (per land) terwijl bij de gemeentelijke legeszegels iedere gemeente zijn eigen zegels liet drukken. Verder moet men bedenken dat, in tegenstelling tot de postzegels, de gemeentelijke legeszegels niet te koop waren voor het publiek. Men kreeg de legeszegels van de gemeente op een document nadat men een bepaalde aanvraag had gedaan. 

Omdat de legeszegels door het merendeel van de gemeenten zijn gebruikt en elke gemeente meerdere zegels en meerdere zegelwaarden gebruikt heeft, is het aantal verschillende zegels dat gebruikt is in de loop der tijd een veelvoud van de in Nederland uitgegeven postzegels. Het aantal verschillende gemeentelijke legeszegels wordt geschat op meerdere tienduizenden.

3. Productietechnische aspecten.
Elke gemeente afzonderlijk liet zijn eigen legeszegels drukken. Tot ca. 1930 hadden de legeszegels het uiterlijk dat veel leek op postzegels. Daarna kwamen er ook rolzegels in verschillende vormen en in de tweede wereldoorlog werden ook de typen uit de zogenaamde legesboeken ingevoerd. Een hoofdtype kan echter weer in een groot aantal variaties en in verschillende waarden voorkomen. Men kan de volgende hoofdtypen onderscheiden; het postzegelmodel (type I), drie typen rolzegels (de typen II, III, en IV) en de langwerpige zegels uit de legesboeken (type V). Men onderscheidt dus in totaal 5 typen. Dit zijn:

Afbeelding van de vijf verschillende hoofdtypen legeszegels.

De meeste gemeenten hebben in de loop der tijd meerdere typen legeszegels gebruikt. Er is echter nog geen gemeente bekend die alle 5 typen legeszegels gebruikt heeft.

Zegels van de gemeente Heerlen in de typen I, III en IV.

Vel met 10 legeszegels (type I) van 50 gulden per zegel van de gemeente Noordwijk.

4.  Documenten waarop gemeentelijke legeszegels voorkomen.
Er komen op een groot aantal verschillende documenten gemeentelijke legeszegels voor. De gemeentelijke legesverordening bepaalde waarvoor leges geheven werden.  
Veel voorkomende gemeentelijke documenten waarop gemeentelijke legeszegels voorkomen zijn:

•  Bewijs van geboorteaangifte.
•  Uittreksel uit het bevolkingsregister.
•  Bewijs van Nederlanderschap/nationaliteitsbewijs.
•  Rijbewijs.
•  Paspoort.
•  Verklaring omtrent het gedrag/getuigschrift van zedelijk gedrag.
•  Bouwvergunning.
• Verlenging sluitingsuur horecagelegenheid.

Vergunning inzake de verlenging van het sluitingsuur voor een horecagelegenheid in de gemeente Steenwijk voorzien van een legeszegel van Fl. 0,50.

De gemeentelijke legeszegels komen ook voor in combinatie met andere belastingzegels. Soms zijn bij de totstandkoming van een document namelijk meerdere overheidsinstanties betrokken.
den.

Rijbewijs uit 1980 met 2 gemeentelijke legeszegels (F. 6,00+F. 0,25). Voor het rijbewijs waren naast gemeentelijke leges ook provinciale leges verschuldigd. Een provinciaal legeszegel is echter niet aanwezig. Op het rijbewijs staat verder wel (niet zichtbaar op de bovenstaande foto) "leges conform provinciale legesverordening".

Zie de website van Nederlandse Vereniging voor Fiscale Filatelie voor nog meer informatie.